Hoe werken centrale banken? Wat is hun rol?

In Nederland hebben we, in de financiële wereld, te maken met twee centrale banken: De Nederlandsche Bank (DNB) en de Europese Centrale Bank(ECB). Deze laatste ‘kregen’ we cadeau toen we overging op de Euro. Maar er zijn wereldwijd (uiteraard) veel meer centrale banken. In tegenstelling tot wat de naam wellicht doet vermoeden, kun je hier geen rekening openen of betalingen doen. Wel hebben ze invloed op alles wat met financiën te maken heeft. Indirect heb je dus elke dag te maken met de centrale banken. Maar wat doen ze nu precies? En wat is het verschil tussen de DNB en ECB voor ons Nederlanders?

Wat is een Centrale Bank?

Bij een Centrale Bank open je dus geen bankrekening, sluit je geen lening of hypotheek af en kun je niet sparen of beleggen. Dat doe je bij een ‘normale’ bank of financieel instituut. En toch hebben Centrale Banken indirect wél invloed op jouw dagelijks leven.

Een Centrale Bank heeft verschillende taken, erop gericht om de financiële huishouding binnen een land stabiel te houden.

Uitvoeren van monetair beleid

Het monetair beleid is erop gericht om de waarde van de valuta van een land, of in het geval van de ECB van de euro, stabiel te houden. Dit beleid is zowel intern gericht, om te zorgen voor een beperkte inflatie om de koopkracht stabiel te houden, als extern voor het behouden van een stabiele wisselkoers. Dit laatste is onder andere van belang voor de im- en export van een land. Als de koers teveel schommelt, is dit over het algemeen niet bevorderlijk voor de handel met andere landen.

Om dit voor elkaar te krijgen heeft een centrale bank verschillende beleidsinstrumenten. Het stabiliseren van de interne waarde kan middels het wijzigen van de korte rente. Dit maakt het voor banken goedkoper (lagere rente) of duurder (hogere rente) om geld te lenen van de Centrale Bank. Als consument merk je dit indirect omdat de bank deze rente doorberekend aan haar klanten. Lenen wordt dan goedkoper of duurder (je merkt dit bijvoorbeeld ook aan de hypotheekrente) en sparen levert meer of minder op. Het doel van de ECB is bijvoorbeeld maximaal 2% inflatie op jaarbasis.

Ook het verplicht instellen van reserves of het opstellen van een laatste redmiddel voor klanten door een Centrale Bank, zijn beleidsmiddelen, alleen zijn deze wel vrij drastisch en zul je deze vaak alleen in tijden van crisis tegenkomen.

Betalingsverkeer

De Centrale Bank is verantwoordelijk voor het in omloop brengen van (nationale) valuta. In Europa is de Europese Centrale Bank verantwoordelijk voor de circulatie van de euro, al hebben de nationale Centrale Banken als De Nederlandsche Bank hier een gedelegeerde rol in. Naast het in omloop brengen van geld, kunnen de Centrale Banken ook oude of kapotte bankbiljetten uit de omloop halen, en zien ze toe op eventuele vervalsingen en nemen daar, indien nodig, maatregelen tegen.

En ook al verloopt, vooral in Westerse landen, het interbancaire betalingsverkeer over het algemeen prima, toch zien de meeste Centrale banken hier wel op toe en grijpen in als het mis dreigt te gaan.

Toezichthouder

De Centrale Banken zijn ook toezichthouder op financiële instellingen. Dit gaat niet enkel om banken, maar ook om verzekeringsmaatschappijen, effectenhuizen, beleggingsmaatschappijen en pensioenfondsen. Ze zien er vooral op toe dat de solvabiliteit (de verhouding eigen vermogen versus vreemd vermogen) en liquiditeit (in welke mate kan er aan betalingsverplichtingen voldaan worden) van de instellingen in orde is.

In Nederland deelt de DNB deze taak met de Autoriteit Financiële Markten, en gezamenlijk konden ze toch niet voorkomen dat enkele banken rond 2007 op omvallen stonden. Het faillissement van DSB en Icesave heeft tot veel schade bij consumenten geleid. ABN AMRO moest worden gesplitst en deels genationaliseerd en kon alleen gered worden met financiële steun van de staat. Ook ING, AEGON en SNS hadden een kapitaalinjectie van de overheid nodig om te overleven. Deze gebeurtenissen leidde de bankencrisis die van 2007 tot 2013 op haar hoogtepunt was en die we nu eindelijk echt te boven zijn. Ook wereldwijd vielen banken om of konden enkel gered worden met veel (overheids)geld. Goldman Sachs, één van de bekendste investeringsbanken uit de VS, kon in die periode ook alleen overleven door een kapitaalinjectie.

Dus ondanks alle pogingen van Centrale Banken en financiële autoriteiten lukt het vaak niet om een crisis af te wenden. Andersom lukt het beperken van inflatie vaak beter.

Invloed van Centrale Banken

Ondanks dat het vaak niet lukt om een crisis af te wenden, kun je je wel afvragen of de crisis wellicht niet eerder zou zijn begonnen of (nog) heftiger zou zijn geweest, als Centrale Banken niet hun werk hadden gedaan. Sommige dingen zijn nu eenmaal niet te voorkomen. Centrale Banken hebben dan ook geen invloed op de overheidsfinanciën en ook niet op de het beleid van een overheid op het gebied van financiën. Ze opereren dan ook zelfstandig.

Ondanks alles, of misschien wel dankzij alles, wat er de afgelopen jaren is gebeurd, hebben Centrale Banken wél veel invloed. Vooral uitspraken van een president van een Centrale Bank wordt vaak zeer serieus genomen. Het beleid van Centrale Banken worden op de voet gevolgd en financiële instellingen passen hun beleid, rente etc. aan op het beleid van de Centrale Banken. Centrale Banken hebben dus de mogelijkheid om, door hun visie te delen, financiële markten in werking te zetten.

Zoiets zie je nu bijvoorbeeld gebeuren met het pensioenakkoord van 2019. Alles lijkt in kannen en kruiken, alleen kan de DNB en ECB behoorlijk roet in het eten gooien. Door het wederom verlagen van de marktrente, wordt het voor pensioenfondsen nog moeilijker om te overleven. Als dit niet gaat veranderen, kan het hele pensioenakkoord wel eens voor niets zijn geweest en moet er, ondanks alle maatregelen, toch (meer) gekort gaan worden.

Europese Centrale Bank versus De Nederlandsche Bank

Waar de meeste landen één Centrale Bank hebben om rekening mee te houden, hebben we er binnen de Europese Unie twee: de nationale Centrale Banken als DNB, de Duitse Bundesbank of Nationale Bank van België, én de Europese Centrale Bank. Maakt die laatste dat de nationale banken alleen nog als gedelegeerden voor de ECB werken? Of hebben ze zelf ook nog wat te zeggen?

Over de rente heeft de DNB niet heel veel te zeggen. Deze wordt namelijk bepaald door de ECB, al hebben de presidenten van de aangesloten Centrale Banken, zoals Klaas Knot van de DNB, hier wel inspraak in. Helemaal niets hebben we er dus niet over te zeggen, maar heel veel ook weer niet. Het is een gezamenlijke Europese beslissing. Andere beslissingen over financiële stabiliteit in Nederland maakt de DNB wel (deels) zelf.

Het toezicht op Nederlandse financiële instellingen gebeurt deels door de DNB (samen met de Autoriteit Financiële Markten), evenals het in omloop brengen van de euro in Nederland. Ook zien zij toe op het Nederlandse betalingsverkeer. Daarnaast verzamelt de DNB statistische gegevens, doet ze onderzoek naar diverse onderwerpen en geeft ze economisch advies aan de Nederlandse regering. De DNB is onderdeel van de Sociaal Economische Raad (SER) en Centraal Economische Commissie (CEC) en werkt voor vrijwel alle onderdelen van haar werk samen met de ECB en andere centrale banken wereldwijd.

De gedachte dat de DNB een schoothondje van de ECB is (geworden), kan dus weerlegd worden. Natuurlijk, ze zullen moeten samenwerken omdat het beleid van de ECB Nederland direct raakt, en beslissingen van de DNB invloed hebben op de landen om ons heen, maar de DNB is nog steeds een onafhankelijk orgaan wat zelf ook wat in de melk te brokkelen heeft.

Internationale Centrale Banken die invloed op ons hebben

Eigenlijk heeft het beleid van elke Centrale Bank indirect invloed op de financiën wereldwijd. Door onder andere im- en export maar ook toerisme is de economie van alle landen met elkaar verbonden, in meer of mindere mate. Maar er zijn een aantal Centrale Banken die meer invloed hebben op het wereldtoneel dan andere. Hoeveel goud hebben centrale banken eigenlijk?

Allereerst is de Europese Centrale Bank een belangrijke speler wereldwijd. Dit komt mede omdat een aantal rijke Westerse landen hierbij aangesloten zijn, zoals Frankrijk, Duitsland maar ook zeker Nederland. Hoe klein ons land ook is, we zijn een speler die niet te onderschatten is.

De Fed

De Amerikaanse centrale bank heet de Federal Reserve maar is vooral bekend onder de afkorting Fed, niet te verwarren met Feds wat de afkorting voor de FBI is.

Naast een president kent de Fed een bestuur van 7 gouverneurs. Naast de Fed zijn er 12 regionale centrale banken die door de Fed aangestuurd worden. Naast het beperken van de inflatie, die ook hier maximaal 2% mag zijn, heeft de Fed als belangrijkste doel het stimuleren van de economie. En hiervoor hebben ze een nogal een controversieel idee bedacht.

Ze gaan namelijk het huidige beleid tegen het licht houden, samen met de Bank of Canada. De reden hiervoor is dat de laatste economische crisis nogal wat van ze geëist heeft, en dat de vraag is of ze een nieuwe crisis te lijf kunnen gaan met het huidige beleid. Aan de vooravond van de laatste crisis stond de rente namelijk op 5,25% in de VS en 4,5% in Canada. Zo hadden ze wat ruimte om de economie te stimuleren door de rente te verlagen, al was het onvoldoende. Ze pasten dus quantative easing toe, het opkopen van obligaties om de geldhoeveelheid te vergroten.

Op dit moment staat de rente op 2,25% en 1,75% in de landen. Een nieuwe crisis zou betekenen dat er veel te weinig ruimte is om de inflatie en economie gezond te kunnen houden. En dus lijkt het erop dat de Amerikaanse centrale banken een hoger inflatiedoel willen gaan stellen. Daarnaast zouden ze zich meer macht en invloed willen toe-eigenen. Zo wil de Bank of Canada zich naast financiële stabiliteit ook bezig gaan houden met inkomensverdeling. En zo gaan er meer verhalen de ronde. De specialisten vinden dit zorgelijke ontwikkelingen en hopen dat het niet zo ver gaat komen.

Bank of Japan

De Japanse centrale bank, eenvoudigweg de Bank of Japan genoemd, is gevestigd in Tokyo. De president wordt bijgestaan door een negenkoppige Raad van Bestuur die geleid wordt door een gouverneur.

De inflatie is in Japan hoog, een belangrijk doel is dan ook deze te verlagen. Ook hier wordt gestreefd naar een maximum van 2%. De Bank of Japan is nauw verbonden met de overheid, het veelgehoorde kritiekpunt is dan ook dat het te weinig onafhankelijk is. De Bank of Japan is van invloed op de wereldeconomie omdat Japan nu eenmaal een grote speler is.

Bank of England

Het Verenigd Koninkrijk heeft nog steeds zijn eigen munteenheid, de Britse Pond. Ondanks de Brexit is de VK nog steeds een belangrijke speler wereldwijd, al zal de tijd uit moeten gaan wijzen welke consequenties de Brexit voor het land en de handel gaan hebben.

De Bank of England wordt geleid door een gouverneur die wordt bijgestaan door een Raad van Bestuur van 14 leden, die door de regering worden aangesteld. Dit zegt overigens wel iets over de onafhankelijkheid, zo hadden ze van 1997 tot 2013 ook niet meer het toezicht op financiële instellingen op hun takenlijst staan. Inmiddels is dit wel weer terug, maar zorgt de Brexit voor ernstige problemen voor de Britse economie. De wisselkoers van de Pond is bijna onvoorspelbaar en de Britten leiden zelf in grote getalen armoede. Nu Theresa May is afgestapt, is het voor de Britten te hopen dat er een Brexit komt waarbij de samenwerking met Europa wél blijft bestaan.

People’s Bank of China

Laat je niet misleiden door de naam, er is weinig van het volk in China. Maar omdat de staat communistisch is, is alles van iedereen, tenminste, dat wordt ze voorgehouden. In werkelijkheid heeft bijna niemand echt iets, je moet het namelijk afdragen aan de staat. Dit is inderdaad gechargeerd, maar het gaat te ver om daar hier verder op in te gaan.

Maar China is het land met de meeste inwoners en produceert veel goederen voor de Westerse landen. En dat niet alleen, op het gebied van technologie is het een niet te onderschatten land. Zo staan veel van de bitcoinfarms (waar cryptocurrencies gemined worden) in de enorme vlaktes die China rijk is.

Met 3,21 biljoen dollar aan reserves is de People’s Bank of China de grootste ter wereld. En zoals je mag verwachten, is het bestuur in handen van de staat. En toch, voor Chinese begrippen is de PBOC redelijk onafhankelijk. En dat maakt het dat we hier op het wereldtoneel zeker rekening mee moeten houden.

De bankenunie

Na de economische crisis was het vertrouwen in het toezicht van centrale banken in Europa weg. Daarom is in 2014 de Europese bankenunie opgericht, waarmee de grote banken van Europa onder het toezicht van de ECB kwamen te staan. Dit betekent niet dat alle banken onder het toezicht van de ECB zijn komen staan, enkel significante banken vallen onder dit toezicht. Hiervoor moet een bank meer dan 30 miljard euro waard zijn, van groot belang zijn voor de economie en grensoverschrijdende activiteiten hebben. Banken die hier niet aan voldoen vallen nog steeds onder toezicht van de nationale centrale banken, al kan de ECB altijd het toezicht overnemen. De ECB werkt voor het toezicht samen met nationale autoriteiten zoals de AFM.

Het doel van de bankenunie is drieledig:

– financiële stabiliteit creëren door een depositogarantiestelsel, waarbij overheden garant staan voor spaartegoeden bij omvallen van een bank. Hiervoor is een maximum van €100.000 per persoon vastgesteld in 2010. Deze regeling is na gevallen als Icesave meer dan welkom. In 2015 is er een nieuw voorstel ingediend voor dit stelsel, waar op de dag van vandaag nog steeds over onderhandeld wordt

– gelijke regels voor banken binnen Europa. Dit gebeurt dus door de (grote) banken onder toezicht van één instituut, de ECB, te stellen. Banken uit landen die de euro voeren, worden, mits ze aan de voorwaarden voldoen, automatisch onder toezicht van de ECB gesteld; banken uit landen zonder euro kunnen hier vrijwillig voor kiezen. In het totaal gaat het om ruwweg 4000 banken

– sneller ingrijpen bij problemen. Men wil simpelweg een nieuwe bankencrisis zoveel mogelijk voorkomen

Naast het toezicht en het depositogarantiestelling wordt stabiliteit ook nog gewaarborgd door een gezamenlijk steunfonds en een nieuwe procedure bij situaties waarbij banken in problemen komen. Binnen 48 uur moet er een besluit genomen zijn, redden of ontmantelen. Dit om de consequenties voor de financiële markten zo beperkt mogelijk te houden. Het steunfonds is een noodfonds voor Europese staten met een leencapaciteit van 500 miljard euro. Griekenland heeft zo al gebruik gemaakt van dit noodfonds.

Binnen Nederland vallen ABN AMRO, ING, Rabobank en SNS Reaal, waarvan enkel Rabobank op eigen kracht de crisis wist te overleven, onder het toezicht van de ECB, zij hebben een balanstotaal van meer dan 30 miljard euro. Kleinere banken zijn er ook, die vallen vooralsnog onder toezicht van de DNB.

De centrale banken hebben dus wel degelijk impact

Zoals we al zeiden, we weten niet of bij een ander beleid de afgelopen crisis voorkomen zou zijn. We kunnen enkel speculeren wat er gebeurd zou zijn zonder de bemoeienissen van de centrale banken, de autoriteiten en andere spelers in de financiële wereld.

Wel zie je dat er maatregelen genomen zijn die een eventuele nieuwe crisis zoveel mogelijk moeten voorkomen of beperken. Voorkomen is misschien wat teveel gevraagd, periodes van hoog- en laagconjunctuur wisselen elkaar nu eenmaal af. Maar dat betekent niet dat we het dan maar zo moeten laten gebeuren, en de centrale banken hebben hier wel degelijk invloed op.

Ook zie je dat beslissingen, adviezen en uitspraken van centrale banken vaak voor opschudding zorgen in de financiële wereld. En dat raakt ons allemaal. En zo hebben we dus indirect dagelijks te maken met de centrale banken van over de hele wereld.

[supsystic-price-table id=54]